سوداکړي او پانګونه



پر زېربناوو پانګونه

د افغانستان زېربناوې د شوروي یرغل، د ۱۹۷۹ وروسته کورنیو جګړو او د ډېر کلونو د خرابې ساتنې له امله سختې زیانمنې شوې. د نږدې ۳۰ کلونو جګړو په موده کې په دې برخه کې تقریباً هېڅ پرمختګ ونه شو؛ همدا لامل دی چې افغانستان اوس د زېربناوو له پراخ کمښت سره مخ دی.

له ۲۰۰۲ کال وروسته، افغانستان د لویو زېربنایي پروژو پلان جوړونه وکړه، لکه:

• د ملي رېل پټلۍ شبکه،

• د برېښنا سیستمونه چې کلنۍ تقاضا یې ۲۵٪ لوړېږي،

• د ملي سړکونو شبکې،

• بندونه،

• الوتکو د ناستې او الوتنې ډګرونه.

حکومت او مرسته‌کوونکي بنسټونه دواړو دا موضوع د افغانستان لپاره یوه مهمه او حیاتي ستونزه بللې. سره له دې چې ډېر کار شوی، خو واقعیت دا دی چې لا ډېر کار ته اړتیا ده.

له همدې امله، تمه کېږي چې راتلونکو ۳۰ تر ۵۰ کلونو کې به یو لړ لویې زېربنایي پروژې تطبیق شي، څو افغانستان د خپلو هغو ګاونډیانو په کچه زېربناوې ولري چې د ورته پرمختیا په کچه ولاړ دي.

⸻

ملي او نړیوال د رېل پټلۍ پروژې (Railway Projects)

د ملي رېل پټلۍ شبکې لومړۍ برخه هغه مهال بشپړه شوه چې مزارشریف د رېل له لارې له Hairatan سره وصل شو او له هغه ځایه د منځنۍ اسیا او اروپا شبکو ته وتړل شو. همدارنګه د افغانستان او ترکمنستان ترمنځ د رېل پټلۍ د جوړولو کار هم پیل شوی دی. د یادې پروژې لګښت نږدې ۸۰۰ میلیونه ډالر اټکل شوی چې ADB (د آسیایي پرمختیا بانک) یې تمویلوي.

مهمې د رېل پټلۍ پروژې:

• د هرات – تورغنډي رېل پټلۍ (۱۵۰ کیلومتره)

• د TAT رېل پټلۍ (۶۴۵ کیلومتره)

• جلال‌آباد – تورخم – لنډي کوتل (۹۸ کیلومتره)

• چمن – کندهار رېل پټلۍ

• د چین – ایران رېل پټلۍ مسیر د قرغیزستان، تاجیکستان او افغانستان له لارې

• ګوراني (ایران) – هرات رېل پټلۍ

⸻

ملي سړکونه (National Road Projects)

د افغانستان ۲۷۰۰ کیلومتره حلقوي سړک (Ring Road) د بیا رغونې او نوسازۍ کار اوس بشپړ شوی دی. نړیوال بانک او ADB د سلګونو کیلومتره مهمو سړکونو د ارتقاء لپاره د پام وړ بودجه ځانګړې کړې او د کانونو سکتور د ملاتړ لپاره د نوو تاسیساتو د جوړولو د تمویل ژمنه یې کړې.

مهمې پروژې:

• د حلقوي سړک بشپړول

• د سالنګ تونل عصري کول

• د ختیځ ـ لویدیځ دهلیز (۶۶۵ کیلومتره)

• لویه لارې (Expressways)

⸻

نړیوال سړکونه (International Road Projects)

افغانستان د مرکزي، جنوبي او لویدیځې آسیا د چټک وده کوونکو او د طبیعي سرچینو بډایو اقتصادونو په څلورلارې کې پروت دی. د سیمې د یووالي او اقتصادي وصل ظرفیت څخه ګټه اخیستل د افغانستان د اقتصادي ودې لپاره خورا مهم دي.

د نوې ورېښمو لارې لید (New Silk Road Vision) ګډ تعهد دی چې:

• د خصوصي سکتور پانګونې ته وده ورکړي،

• سیمه ییز تجارت او ترانزیت زیات کړي،

• او د سیمه ییزو اقتصادي اړیکو پراخ شبکه رامنځته کړي.

د نوې ورېښمو لارې جوړول به افغانستان او ګاونډیو هېوادونو سره مرسته وکړي چې:

• خپلې طبیعي سرچینې په اعظمي کچه وکاروي،

• بشري ظرفیتونه جوړ کړي،

• کاري فرصتونه رامنځته کړي،

• د خدماتو لپاره لازم عواید پیدا کړي،

• او د سیمې اقتصادي ظرفیتونو ته لاسرسی زیات کړي.

مهم دهلیزونه:

• د لاجورد دهلیز (Lapis Lazuli Corridor)

• د CAREC دهلیز ۳: د روسیې نښلول له منځني ختیځ او جنوبي آسیا سره د افغانستان، قزاقستان، قرغیزستان، تاجیکستان، ترکمنستان او ازبکستان له لارې

• د CAREC دهلیز ۵: د ختیځې آسیا نښلول د بحیرهٔ عرب له لارې د منځنۍ آسیا په وسیله

• د CAREC دهلیز ۶: د اروپا نښلول د کراچی، ګوادر او بندرعباس بندرونو سره.